Một trong những minh chứng rõ rệt nhất từ hệ lụy phát triển kinh tế gây ảnh hưởng tới môi trường ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vấn đề ô nhiễm nước mặt. Theo Viện khoa học xã hội vùng Nam Bộ, nguồn nước mặt tại nhiều tỉnh, thành ở ĐBSCL hiện ô nhiễm nghiêm trọng do sự phát triển nhanh của các dự án công nghiệp và đô thị hóa.
Kết quả quan trắc cho thấy nồng độ vi khuẩn E.coli tại các sông ngòi, kênh rạch ở ĐBSCL đã vượt quá mức cho phép 2 - 5 lần, nồng độ BOD và COD3 vượt giới hạn cho phép 1 - 3 lần, nồng độ ammoniac và một số độc chất phát sinh từ hoạt động công nghiệp và nông nghiệp vượt 5 - 10 lần tiêu chuẩn cho phép.
Để giảm tình trạng ô nhiễm môi trường, theo nhiều chuyên gia, ĐBSCL rất cần chương trình quan trắc tổng thể để theo dõi, giám sát chất lượng môi trường vùng kinh tế trọng điểm ĐBSCL theo không gian và thời gian, làm cơ sở xây dựng các chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Cùng với đó cung cấp các số liệu, thông tin cần thiết về hiện trạng và diễn biến chất lượng môi trường phục vụ công tác quản lý bảo vệ môi trường.
Theo Chi cục Bảo vệ môi trường miền Nam, từ năm 2005 đến nay đã giao Trung tâm Quan trắc môi trường thiết kế và tổ chức thực hiện 13 chương trình tổng thể quan trắc môi trường không khí và nước, cung cấp chuỗi số liệu về hiện trạng và diễn biến chất lượng môi trường, phục vụ cho công tác quản lý và bảo vệ môi trường… Trong đó có 3 chương trình tổng thể quan trắc môi trường vùng KTTĐ, cụ thể là vùng KTTĐ Bắc Bộ, vùng KTTĐ miền Trung và vùng KTTĐ phía Nam.
Riêng vùng KTTĐ ĐBSCL được thành lập từ năm 2009 nhưng đến nay vẫn chưa có chương trình tổng thể quan trắc môi trường được thiết kế và trình cấp thẩm quyền ban hành, làm cơ sở cho việc thực hiện quan trắc định kỳ hàng năm.
Dù hiện tại trong vùng có nhiều chương trình quan tắc môi trường, các dự án quốc tế triển khai thực hiện nhưng mỗi chương trình đều có những mục đích riêng, mang tính rời rạc, chưa thống nhất về tần suất, thời gian, thông số quan trắc, chưa tạo thành chuỗi số liệu… nên không thể hiện bức tranh chung về môi trường của vùng. Trong khi chất lượng môi trường tại đây đang ngày càng có dấu hiệu bị ô nhiễm, suy thoái nhưng các cơ quan quản lý lại thiếu số liệu quan trắc môi trường trên bình diện toàn vùng để theo dõi, giám sát vấn đề này.
Triển khai đồng bộ các giải pháp
Để góp phần đảm bảo sự phát triển bền vững, hài hòa giữa vấn đề phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ môi trường vùng KTTĐ ĐBSCL, Tổng cục Môi trường giao Trung tâm Quan trắc môi trường tiếp tục thực hiện nhiệm vụ “Thiết kế chương trình quan trắc tổng thể môi trường tại vùng KTTĐ ĐBSCL giai đọan 2015 – 2019” để có cơ sở cho việc định kỳ thực hiện quan trắc môi trường tại vùng kinh tế trọng điểm ĐBSCL, từ đó nhận dạng được các vấn đề môi trường bức xúc, cung cấp thông tin và số liệu cần thiết phục vụ công tác quản lý và bảo vệ môi trường trong những năm tiếp theo.
Trong năm 2015, chương trình sẽ được Trung tâm Quan trắc môi trường triển khai việc khảo sát, thu thập bổ sung thông tin xây dựng Dự thảo; tổng hợp và biểu diễn các điểm quan trắc trên bản đồ; xác định thành phần môi trường quan trắc, thông số quan trắc; xác định thời gian và tần suất quan trắc; tổ chức họp nhóm chuyên gia để lấy ý kiến đóng góp của các cơ quan, ban ngành; xác định phương pháp quan trắc môi trường, chương trình đảm bảo chất lượng và kiểm soát chất lượng trong hoạt động lấy mẫu; xác định các tổ chức đơn vị tham gia thực hiện chương trình và cơ chế phối hợp triển khai chương trình quan trắc.
Cụ thể, Trung tâm Quan trắc môi trường đã thành lập đoàn để tiến hành thu thập bổ sung thông tin, tài liệu về tình hình và kết quả quan tắc môi trường do các Sở Tài nguyên và Môi trường triển khai thực hiện hàng năm và các chương trình quan trắc khác trên địa bàn tỉnh, thành phố trong vùng. Đồng thời, tiến hành thu thập thông tin về hoạt động kiểm soát các nguồn thải gây ô nhiễm môi trường cũng như năng lực của các đơn vị cung ứng dịch vụ quan trắc môi trường cũng như năng lực của các đơn vị cung ứng dịch vụ quan trắc môi trường trong vùng KTTĐ ĐBSCL.
Ngoài ra, Trung tâm Quan trắc môi trường cùng với các địa phương tiến hành khảo sát thực tế tại các khu vực dự kiến đặt điểm quan tắc nhằm rà soát, định vị tọa độ, lựa chọn thông số, tần suất quan trắc cho phù hợp với từng vị trí, vạch tuyến lấy mẫu…